Gisteren met de nachtbus teruggekeerd naar Oeganda. Om alhier nog enigszins een soort van decent kerstfeest te kunnen vieren. Maar goed, Rwanda dus. Wat een ongelooflijk interessante trip was dit. Het is heel lastig om aan te geven of het echt ‘leuk’ was- dat is wat cru te stellen als je al die diverse plaatsen waar al die gruwelijkheden zich hebben voltrokken, hebt bezocht. Maar zeer indrukwekkend was het zonder meer. Rwanda is het land ‘des mille collines’ (duizend heuvelen).

En dat klopt ook zeker. Door een bergachtig landschap rijd je heuvel- op en af naar de hoofdstad Kigali. Een busrit van ruim 9 uur brengt je daar. Tussendoor de grensovergang met bijbehorende taferelen. Strenge douanebeambten, duistere en opdringerige wisselkoers-mannetjes, gecheckte spullen en zenuwen van allerlei kanten. De Rwandese douanier wilde Marieke, mijn reispartner- ook vrijwiligser, terug sturen omdat we geen uitgeprinte Visum-aanvraag konden overleggen. Het advies: terug naar waar we vandaan komen, daar wachten op de email van ons reeds verstuurde aanvraag en dan terugkomen. Uiteraard zag ik dit niet zo zitten en na wat geharrewar en betaling toch het visum voor Rwanda verkregen. (Zou ook extra lelijk zijn als we dit niet kregen aangezien er al een ‘exit’ stempel van Oeganda in mijn paspoort was geramd. Maar goed, eigenlijk wil ik me niet zo beperken tot een chronologisch gebeurtenissen verslag van deze trip. Er zijn wel interessantere dingen te melden. Wel nog even, Rwanda is ontzettend georganiseerd en netjes. Wie had dat gedacht? Zo is Rwanda het enige land waar ik ooit geweest ben waar ze een verbod op plastic zakken hebben. Ja, je leest het goed, een verbod op plastic zakken… Verder is het heel Frans. Met stokbroden en jawel de croissants en redelijk goed eten- en ook wat duurder dan Oeganda. (Vergelijkingen met de aangetroffen situatie bij het oversteken van de grensovergang van Albina, Suriname, naar St Lauren, Frans-Guyana, zijn zeker voor handen.)

Maar, zoals eerder gezegd, het doel van de trip was dus het bezoeken van de genocide memorials die herinneren aan de gruwelijke gebeurtenissen van 1994.

Dit wilde ik bezoeken. Ik weet namelijk nog dat dit zich voltrok. Nu 24 jaar, destijds dus 8, maar de happeningen destijds op het journaal zijn me altijd bijgebleven. Ik denk dat dit voornamelijk komt door de, voor kinderen in het oor springende naam, Hutu’s en Tutsi’s. Nog even in het kort, wat gebeurde er ook al weer? Ver vroeger waren er twee etnische groepen in Rwanda, maar leefde dit niet zo sterk onder de bevolking. Om orde te houden maakten de Belgen van een etnisch verschil een raciaal verschil- gebaseerd op uiterlijk. Toen de Belgen nog de baas waren in Rwanda, gaven zij de in de minderheid zijnde Tutsi’s, dit in ruil voor gehoorzaamheid ,privileges op diverse gebieden boven de Hutu’s. Uiteraard gaf dit wrijving tussen de groepen Bij de onafhankelijkheid in ’62 was er regelmatig bloedvergiet met Tutsi slachtoffer. Op hun beurt pleegden de Tutsi’s, verenigd in het RPF, vanuit de buurlanden Congo en Oeganda guerrilla tegenaanvallen uit. Toen in 1994 het regeringsvliegtuig succesvol gebombardeerd werd en de Rwandese en Burundese presidenten daarbij om het leven kwamen- was het teken daar “ to cut the high trees and kill all the cockroaches...”

Wat volgde was 100 dagen (overigens niet met opzet gekozen) lang chaos. Internationale hulp bleef uit, VN troepen werden uit angst uit Rwanda geëvacueerd. Meer dan 1.000.000 vermoorde Tutsi’s en een land dat volledig op zijn gat lag.

Ter nagedachtenis is in Kigali een groot memorial gebouwd, wat zich openstelt als uitgebreid informatiecentrum.

Drie verschillende gedeelten waren te bezoeken. Als eerste de genocide in Rwanda zelf, hierna een overview van enkele andere genocides, om Rwanda in perspectief te kunnen plaatsen en als laatste de persoonlijke verhalen van diverse slachtoffers en één dader op video en foto. Alles zag er verschrikkelijk netjes en wel doordacht uit. Het is het meest georganiseerde en kloppende gebouw en institutie dat ik tot dusver in Afrika heb gezien. De beelden daarentegen behoren tot de verschrikkelijkste welke ik waar dan ook ter wereld heb gezien.

De machetes waar de ledematen mee afgehakt werden.

De knuppels waar schedels mee ingeslagen werden.

De kleren van kinderen welke ze ten laatste hadden gedragen.

Foto’s van uitgemoorde families, voor en na.

Foto’s van kinderen variërend van 9 maanden tot 11 jaar, met vermelding van hun favorieten- gegeven.

“Fernan, 8 years.

Favorite food: Chips and milk

Activity: playing with his brothers

Behavior: a real momma’s boy

Cause of death: Cut by machete and left for starvation

Christine, 11 months.

Favorite animal: Cat

Loved her daddy sing for her

Behavior: Cried a lot

Cause of death: smashed against the wall

En zo meer van dat. Niet overdreven meelijwekkend of anderszins verkeerd geënt. Maar wel verschrikkelijk (en) indrukwekkend om het zo te zien. De volgende dag heb ik nog twee andere memorials bezocht. Dit waren kerken waar vele Tutsi’s een veilig onderkomen hoopten te vinden, maar zoals later gruwelijk zou blijken, was dit niet het geval. Zeer luguber is dat ze deze plekken in de status hebben gelaten zoals het destijds was aangetroffen (a la de Tol Sueng, ook wel S21 genoemd, van de Khmer Rouge van Pol pot in Cambodja). Een middelgrote kerk. Ruim 10.000 angstige Tutsi’s opeengestapeld. Vergrendelde deuren. Terwijl ik daar sta te kijken naar de plek, denk je je in hoe de mensen zich gevoeld moeten hebben. Dan breken de Hutu’s de deuren in, je ziet de open geforceerde originele deur aldaar. Binnen tref je vervolgens evil aan.

De vloer bezaaid met kleren van de slachtoffers.

Soms botten nog verankerd tussen de vodden van kleren.

Kogelgaten in het dak.

Bloedspetters op alles dat spetters kan bevatten.

Tot aan het plafond- van het gezwaai met de machetes.

Het kleedje waar de priester voor preekte. Doordrenkt met bloed van talloze slachtoffers.

De plek in de hoek van de kerk...

Dit is het plekje waar zondagsschool was voor de kinderen.

Een grote zwart uitgeslagen plek in het hoekje.

Want de plek waar ze de kinderen onder de 5 jaar tegen de muur doodsloegen.

Dan een trap naar beneden. Beneden gekomen word je aangestaard door talloze schedels van afgeslachte Tutsi’s.

De rillingen over je hele lichaam. De verachting.

Weg wil je lopen, maar je blijft kijken. Je blijft er staan kijken. Dan zie je dat aan de schedels de wijze van overleden kunt vaststellen. Kogels maken kleine nette gaten in het schedelbot. Knuppels maken grotere, ongecontroleerde gaten. Machetes maken scheuren in de schedels. Sommige schedels bevatten meerdere soorten verwondingen, of zelfs alle drie.

Ook heb ik nog een bezoek gebracht aan hotel Rwanda. In het echt ‘Hotel de mille collines’ genaamd. Dit is het hotel waar de film ook daadwerkelijk is opgenomen. Destijds een spookplaats waar Tutsi’s een veilige haven zochten, heden ten dage weer het floriserende hotel dat het ooit was. Mensen zitten aan de bar veel te duur betaald bier weg te drinken alsof er nooit iets gebeurd is. Kamers waar mensen in angstzweet hebben gezeten, worden weer voor goed geld verhuurd…

Zeer aangedaan verlaat je dan vervolgens de plekken, maar voor mij breken dan de heftigste momenten aan eigenlijk.

Ik neem je mee. Je komt zo een kerk uit. Dan wacht je op een bus naar town. De bus komt en je stapt in. Daar zie je de conductor lachen en mee rappen op de radio. Andere mensen stappen verder op in de bus. De muziek, waar je anders zeer van houdt, gaat langs je heen. De bus raakt vol en de plek naast je raakt bezet. Dan ga je je afvragen. 16 jaar geleden slechts. Wat heeft deze man naast me ervan meegemaakt? Was hij Hutu of Tutsi? Prooi of jager? Dan zie je de vrolijk lachende mensen om je heen, harde muziek. De kans is zeer groot dat je in de bus zit met meerdere mensen die in staat zijn geweest zomaar te doden, martelen en verkrachten. Als beesten. Anderen zijn opgejaagd door hen. Familieleden afgeslacht. Misschien is de familie van de bestuurder wel verminkt door mijn buurman. Of andersom. En dit idee laat je niet meer los.

Hoe is het mogelijk geweest dat mensen naast elkaar leefden voor zo een tijd en ineens hun speelkameraden, collega’s of andere naasten de dingen aandoen die ze destijds hebben aangedaan? Hoe kan dit? Hoe kan een land in zo een staat raken dat mensen 100 dagen lang niet nadenken en blind gaan moorden? Maar hoe kan het ook dat mensen na 100 dagen hiermee ophouden en weer verder gaan met leven als voorheen? Dat mensen propageren nu (weer) één Rwandees te zijn. Is dit mogelijk, vraag je je dan af. Ik denk van niet eigenlijk. Ik vind het een heel eng idee dat deze mensen zomaar in staat zijn gebleken om de duivel de hand te schudden en vervolgens weer in de droom van Mandela zijn geloven. Ik geloof dat het weer zou kunnen gebeuren in een oogwenk. Niet enkel in Rwanda. In een hoop van de Oost-Afrikaanse landen. Mensen hechten intrinsiek te weinig aan een mensenleven om dit soort gebeurtenissen volledig uit te kunnen sluiten. Een mensenleven is weinig waard hier. Het sterftecijfer onder kinderen wordt hier in de geest van de mensen gecompenseerd door het geboortecijfer. Zowel in de Bijbel als in de Koran staat dat “hij die één mensenleven redt, redt de hele wereld.” En als dit waar is (wat ik geloof), is het omgekeerde dan ook van toepassing?Wie zomaar één mensenleven neemt, vernietigt de hele wereld…